Wyremontowane szkoły, doposażone biblioteki, zinformatyzowane urzędy, zmodernizowane drogi, chodniki i bezpieczne ścieżki rowerowe, skanalizowane wsie, bogatsza oferta kulturalna czy nowe obiekty sportowe to tylko niektóre efekty naszej dotychczasowej pracy jako wspólnoty samorządowej. Co rok 2013 przyniósł mazowieckiej wsi? Warto prześledzić najważniejsze przedsięwzięcia, które udało się zrealizować mimo trudnej sytuacji finansowej regionu.

W grupie siła – wzmacnianie konkurencyjności gospodarstw rolnych

Województwo mazowieckie to 2,1 mln ha powierzchni użytków rolnych. Niestety średnia powierzchnia gospodarstwa w regionie nie przekracza 5 ha. Takie rozdrobnienie i słabej jakości ziemie skłaniają Mazowszan do łączenia się w grupy, co znacznie podnosi konkurencyjność produkcji. Czynnikiem sprzyjajacym jest naturalny podział województwa na rejony produkcyjne – sadownictwo, chów drobiu, trzody chlewnej, uprawa pieczarek, truskawek i malin czy produkcja mleka. Aktualnie mamy 142 grupy producenckie, a do zadań marszałka województwa należy ich rejestracja oraz nadzór w zakresie działania zgodnego z przepisami. Spełnienie warunków rejestracji pozwala grupom korzystać ze wsparcia unijnego. Pozyskane środki przeznaczane są na działalność administracyjną, a w przypadku producentów owoców i warzyw – także na inwestycyjną. Pomocny okazuje się także „Plan działania Samorządu Województwa Mazowieckiego na rzecz promocji tworzenia i działalności rolniczych grup producenckich na lata 2010-2013”. W jego ramach organizowane są spotkania informacyjno-szkoleniowe, konferencje, audycje radiowe oraz inne przedsięwzięcia popularyzujące ideę powstawania grup producenckich w regionie. Wydawany jest także poradnik dla rolników „Rolnicze Grupy Producenckie Szansą Rozwoju Mazowieckiego Rolnictwa”.

Bezpieczny dojazd do gruntów rolnych

W 2013 r. Zarząd Województwa Mazowieckiego rozdysponował środki związane  z wyłączeniem z produkcji gruntów rolnych na łączną kwotę 11,452 mln zł na zadania związane z budową i modernizacją dróg dojazdowych do gruntów rolnych. Z 218 zadań, na które przyznano dofinansowanie, rozliczonych zostało 97^[1] na kwotę 4 957 028,60 zł. Łączna długość objętych nimi inwestycji to około 73 km.

Realizacja Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 na Mazowszu

W ramach programu zakontraktowano dotychczas prawie 80 proc. środków przeznaczonych dla województwa mazowieckiego. Duża część projektów została już rozliczona (ok. 60 proc. zawartych umów), a pozostałe są weryfikowane zgodnie z terminami określonymi w umowach, które w działaniach inwestycyjnych mogą przypadać nawet na 2015 r.

a. Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej –założeniem działaniajest inwestowanie w infrastrukturę techniczną na obszarach wiejskich. Odbyły się cztery nabory wniosków –  złożono 497 projektów na kwotę pomocy około 947,3 mln zł. W efekcie zawarto 382 umowy, które objęły pięć typów projektów:

Zakończono realizację 182 inwestycji, których wartość całkowita wyniosła około 492 mln zł. Prace objęły:

• budowę sieci wodociągowej – 571 km,
• budowę sieci kanalizacyjnej – 566 km,
• wykonanie kanalizacji zagrodowych – 7650 szt.,
• budowę oczyszczalni ścieków – 19 szt.,
• włączenie do systemu odpadów komunalnych – 4404,2 t,
• pozyskanie energii z odnawialnych źródeł (słońce) – 30 MWh.

b. Odnowa i rozwój wsi – działanie to służy zaspokajaniu potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców wsi, pielęgnowaniu dziedzictwa kulturowego oraz zwiększaniu atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej obszarów wiejskich. Finansowe wsparcie uzyskać mogą projekty dotyczące:

• budowy, przebudowy, remontu lub wyposażenia obiektów pełniących funkcje publiczne, społeczno-kulturalne, rekreacyjne i sportowe; służące promocji obszarów wiejskich, w tym propagowaniu i zachowaniu dziedzictwa historycznego, tradycji, sztuki oraz kultury,
• kształtowania obszaru przestrzeni publicznej,
• budowy, remontu lub przebudowy infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych, sportowych lub społeczno-kulturalnych,
• zakupu obiektów charakterystycznych dla tradycji budownictwa w danym regionie, w tym budynków będących zabytkami, z przeznaczeniem na cele publiczne,
• odnawiania, eksponowania lub konserwacji lokalnych pomników historycznych, budynków będących zabytkami lub miejsc pamięci,
• kultywowania tradycji społeczności lokalnej oraz tradycyjnych zawodów.

W ramach 2 naborów beneficjenci złożyli 832 wnioski na kwotę pomocy około 301,1 mln zł. Zawarto 640 umów na kwotę około 173,8 mln zł, a zakres realizowanych inwestycji został podzielony na 4 główne kategorie:

Dotychczas zakończono 478 inwestycji na kwotę około 121,29 mln zł dofinansowania unijnego. Wartość całkowita tych projektów wyniosła około 225,88 mln zł.

c. Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa – działanie obejmuje 2 schematy:

Schemat I – scalanie gruntów służące poprawie struktury obszarowej gospodarstw rolnych (prace scaleniowe, wytyczenie i urządzenie funkcjonalnej sieci dróg dojazdowych do gruntów rolnych i leśnych, wydzielenie niezbędnych gruntów na cele infrastruktury technicznej i społecznej w ramach postępowania scaleniowego),

Schemat II – gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi (poprawa jakości gleb poprzez regulację stosunków wodnych, zwiększenie retencji wodnej, ochrona użytków rolnych przed powodziami).

Odbyło się 6 naborów, w ramach których wpłynęło 88 projektów na kwotę pomocy około 362,4 mln zł. Wydano 1 decyzję w ramach Schematu I na kwotę pomocy około 2,1 mln zł oraz 49 decyzji na kwotę około 117 mln zł w ramach Schematu II^[2]. Zakończono realizację 35 inwestycji, a wartość ich dofinansowania to około 72 mln zł. Zrealizowane prace to:

• budowa/remont wałów przeciwpowodziowych – 12 km,
• budowa/remont rowów – 36 km,
• sieć drenarska – 1580 km,
• remont stacji pomp – 2 szt.,
• kształtowanie przekroju koryta rzek – 81 km.

d. LEADER – to podejście wielosektorowe, przekrojowe i partnerskie, umożliwiające aktywizację mieszkańców obszarów wiejskich poprzez budowanie kapitału społecznego na wsi, a także polepszanie zarządzania lokalnymi zasobami i ich waloryzację. Głównym partnerem we wdrażaniu programu LEADER są Lokalne Grupy Działania (LGD), które powstają jako oddolna inicjatywa mieszkańców chcących aktywnie działać na rzecz lokalnej społeczności. Na Mazowszu mamy obecnie 35 LGD. Funkcjonują też 2 LGD, które mają siedzibę poza granicami województwa, ale swoim działaniem obejmują część mazowieckich gmin (tzw. LGD międzywojewódzkie). W program zaangażowane są prawie 2 mln Mazowszan, co stanowi siedmiokrotny wzrost w stosunku do poprzedniego okresu programowania. LGD w naszym regionie dysponują budżetem w wysokości ponad 337 mln zł. W ramach programu LEADER Samorząd Województwa Mazowieckiego realizuje następujące działania:

• Wdrażanie Lokalnych Strategii Rozwoju – tzw. „Małe projekty” – zawarto 1518 umów na kwotę 27 mln zł. Najczęściej finansowane projekty dotyczyły organizacji imprez kulturalnych, rekreacyjnych i sportowych (388 inicjatyw na kwotę około 6,7 mln zł),  remontu i wyposażenia świetlic wiejskich (212 projektów na kwotę około 4 mln zł) oraz budowy, odbudowy lub oznakowanie małej architektury turystycznej (153 projekty na kwotę około 3,1mln zł),
• Wdrażanie Lokalnych Strategii Rozwoju – Odnowa i rozwój wsi –zawarto 460 umów na kwotę ogółem około 146,1 mln zł, z czego środki EFRROW stanowią 89 mln zł. Całkowita wartość inwestycji wynosi 202,9 mln zł. Najczęściej finansowane są projekty z zakresu infrastruktury publicznej (271 umów na kwotę pomocy około 50,7 mln zł), zaspokajania potrzeb społecznych z zakresu turystyki (147 umów na kwotę około 29,3 mln zł), sportu i rekreacji (27 umów na kwotę około 5,8 mln zł). Najmniejszą pozycję stanowią inwestycje z zakresu zachowania dziedzictwa kulturowego (15 umów na kwotę około 3,1 mln zł),
• Wdrażanie projektów współpracy– 26 inicjatyw na kwotę pomocy około 2,2 mln zł, w tym dofinansowanie unijne stanowi 1,7 mln zł. Projekty te dotyczą współpracy międzyregionalnej oraz międzynarodowej. Założeniem wspólnych prac jest m.in. zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu oraz propagowanie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich,
• Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności i aktywizacja– podpisano 105 umów na kwotę 62 mln zł.

Rozwój obszarów zależnych od rybactwa^[3]

Do podstawowych zadań Samorządu Województwa Mazowieckiego, powierzonych w ramach PO RYBY 2007–2013 należą:

• podanie do publicznej wiadomości informacji o możliwości składania wniosków o dofinansowanie za pośrednictwem Lokalnej Grupy Rybackiej Zalew Zegrzyński w ramach środka 4.1 „Rozwój obszarów zależnych od rybactwa” osi priorytetowej 4 Zrównoważony rozwój obszarów zależnych od rybactwa zawartej w Programie Operacyjnym „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013”;
• prowadzenie postępowania w sprawie przyznania pomocy w ramach programu operacyjnego, a w szczególności przeprowadzanie oceny wniosków o dofinansowanie i wniosków o płatność oraz zawieranie umów o dofinansowanie.

Dzięki środkom z Europejskiego Funduszu Rybackiego, za pośrednictwem Lokalnej Grupy Rybackiej Zalew Zegrzyński, wsparcie otrzyma 7 mazowieckich gmin (Dąbrówka, Jabłonna, Nieporęt, Radzymin, Serock, Somianka i Wieliszew) objętych Lokalną Strategią Rozwoju Obszarów Rybackich. LGR Zalew Zegrzyński dysponuje budżetem w wysokości ponad 17 500 mln zł i  na jego wniosek, w latach 2011–2013, Samorząd Województwa Mazowieckiego ogłosił 3 konkursy na łączną kwotę ponad 16,8 mln zł.

Produkt tradycyjny i lokalny elementem promocji i szansą rozwoju regionu

Zróżnicowanie produkcji, wysoka jakość produktów rolnych oraz stosowanie innowacji w rolnictwie idą w parze z podnoszeniem konkurencyjności mazowieckich gospodarstw. Dlatego, obok projektów szkoleniowych, realizowane są w regionie zadania związane z rozwojem rynku produktów regionalnych i rolnictwem ekologicznym. Od 2008 r. Samorząd Województwa Mazowieckiego jest członkiem Europejskiej Sieci Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego, która promuje wysokiej klasy żywność regionalną. Już ponad 250 produktów uzyskało możliwość promocji, używając logo Dziedzictwo Kulinarne Mazowsze. Realizowane są również działania na rzecz wpisywania produktów na Listę Produktów Tradycyjnych. Niemały udział w poszerzaniu świadomości w zakresie odżywiania ma też „Konkurs o Laur Marszałka Województwa Mazowieckiego dla mazowieckich producentów żywności na najlepszy produkt roku”.

Działalność Sekretariatu Regionalnego Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich

Tym razem działania KSOW związane były zwłaszcza ze wspieraniem wymiany doświadczeń oraz wiedzy fachowej w zakresie rozwoju obszarów wiejskich na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym oraz międzynarodowym; aktywizacją podmiotów zaangażowanych lub potencjalnie mogących zaangażować się w rozwój obszarów wiejskich; wzmocnieniem potencjału administracji zaangażowanej w rozwój obszarów wiejskich oraz promocją rozwiązań innowacyjnych dla rozwoju obszarów wiejskich. W sumie wydatkowano około 1,8 mln zł. Wśród poszczególnych zakresów do najważniejszych inicjatyw należą:

1. Konferencje i szkolenia (wydatkowano niemal 250 tys. zł):

• program pilotażowy pt. „Podwyższenie jakości usług turystyki wiejskiej ważnym czynnikiem rozwoju turystyki na Mazowszu”,
• konferencja pn. „Innowacyjne technologie dla polskiego ogrodnictwa”.

2. Broszury, publikacje i promocja w mediach (wydatkowano ponad 568 tys. zł):

• cieszący się rosnącą popularnością cykl audycji na temat działań wdrażanych przez Samorząd Województwa Mazowieckiego w ramach PROW 2007–2013 oraz bieżącej działalności Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich „WIEŚci z Mazowsza”, emitowany na antenie TVP Warszawa,
• przewodnik „Dziedzictwo stołu – wędrówki kulinarne po obszarze mazowieckich lokalnych grup działania”.

3. Imprezy promocyjne, wystawy, targi (wydatkowano 466 tys. zł):

• IV Międzynarodowy Festiwal Kolęd i Pastorałek „Kolędnicze serce polskie”,
• impreza inaugurująca produkt turystyczny „Kraina Mistrza Twardowskiego”,
• udział województwa mazowieckiego w Ogólnopolskim Festiwalu Zespołów Artystycznych Wsi Polskiej Kielce 2013.

4. Wizyty studyjne (wydatkowano blisko 179 tys. zł):

• wyjazd studyjny „Biogaz dla Mazowsza”,
• wyjazd studyjny „Doskonalenie oferty gospodarstw agroturystycznych wschodniego Mazowsza”.

5. Wizualizacja i gadżety promocyjne (wydatkowano 122 tys. zł):

• materiały promocyjne z nadrukiem z przeznaczeniem na informacje i promocję KSOW

6. Autorskie konkursy Sekretariatu Regionalnego KSOW (wydatkowano 260 tys. zł):

• na najaktywniejszą liderkę obszarów wiejskich,
• na najlepszą orkiestrę dętą Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich,
• na najlepszy materiał prasowy, radiowy lub telewizyjny poświęcony rozwojowi obszarów wiejskich.