Edukacja zdrowotna, jako nieodłączny element promocji zdrowia, stanowi ważne ogniwo w kształtowaniu postaw prozdrowotnych i wychowaniu zdrowego pokolenia[1].

U podstaw wprowadzenia zadania pt.: „Program Szkoła Promocji Zdrowia” leżała chęć przybliżenia młodzieży wiedzy z zakresu promocji zdrowia. W 2000 r., dostrzegając szansę dla tej inicjatywy oraz przewidując jej skuteczność edukacyjno-wychowawczą, Samorząd Województwa Mazowieckiego podjął prace nad wdrożeniem zadania pt.: „Program Szkoła Promocji Zdrowia” w samodzielnych publicznych zakładach opieki zdrowotnej. Po wnikliwym przeanalizowaniu uwzględnionej w programie tematyki zajęć, istotnym stało się zaakcentowanie zagadnień bezpośrednio dotyczących młodzieży i odpowiadających potrzebom tej grupy. Ważnym aspektem było powiązanie programu z wieloma bieżącymi zjawiskami, tak aby wiedza i praktyczne przygotowanie młodzieży mogły być wykorzystane w celowych działaniach społecznych i prozdrowotnych. Cele te realizowane były poprzez moduły tematyczne, wzbogacone o elementy istotne dla rozwoju osobowości i aktywizacji młodzieży. Zajęcia odbywały się raz w tygodniu na terenie szpitala i trwały każdorazowo po 90 minut. Jednym ze stałych elementów działań edukacyjno-wychowawczych były Olimpiady Szkół Promocji Zdrowia, podczas których młodzież rywalizowała między sobą m.in. w konkurencjach sportowych. Od 2009 r. zadanie wzbogacono o Olimpiady Wiedzy, a od 2018 r. – o pikniki zdrowotne.

Ideą zadania pt.: „Program Szkoła Promocji Zdrowia”, skierowanego do uczniów I, II i III klas liceum o profilu biologiczno-chemicznym, było zapoznanie młodzieży z podstawowymi założeniami promocji zdrowego stylu życia. Głównym zadaniem osób realizujących projekt było upowszechnianie wiedzy na temat prozdrowotnego stylu życia, ale też kształtowanie i utrwalanie wśród młodzieży nawyków związanych z odpowiedzialnością za własne postępowanie wobec świata i przyrody oraz właściwą postawę wobec innych ludzi. Młodzież uczestnicząca w zadaniu m.in. opiekowała się osobami chorymi, zarówno dorosłymi, jak i dziećmi, seniorami i niepełnosprawnymi, podejmowała wysiłek na rzecz własnego rozwoju fizycznego, psychicznego i intelektualnego oraz pozytywnej jego stymulacji w dążeniu do zachowania zdrowia i postaw prozdrowotnych. Zajęcia odbywały się w formie wykładów, dyskusji panelowych i warsztatów. Wykłady wzbogacone były o ćwiczenia praktyczne i pokazy filmów tematycznych. Realizacja założeń metodycznych zadania możliwa była dzięki wsparciu merytorycznemu specjalistów różnych dziedzin. W ramach zajęć organizowane były również wycieczki edukacyjne do szpitala, gdzie uczniowie mogli zweryfikować swoje wyobrażenie na temat przyszłej pracy w zawodach medycznych. Mieli możliwość obserwować, jak wygląda dzień pracy w danym oddziale, obejrzeć specjalistyczną aparaturę, porozmawiać z pracownikami.

W kolejnych etapach zadania młodzież dzieliła się swoimi spostrzeżeniami, potwierdzając celowość realizowanych zagadnień.

– Wiedzę, którą wynoszę z wykładów przekazuję w swoim domu. Staram się wcielać w życie nowo poznane zasady zdrowego żywienia. Opowiadam rodzinie o skutkach złego odżywiania i w ten sposób próbuję zachęcić ich do jego zmiany. Wspólnie dążymy do poprawy naszych nawyków żywieniowych. Staram się z rozwagą wybierać produkty. Pomagam babci, która choruje na cukrzycę. Badam jej poziom cukru, kupuję jej produkty o niskim indeksie glikemicznym, pilnuję godzin posiłków i podaję insulinę. Rodziców namówiłam na rzucenie palenia papierosów, opowiadając im o skutkach tego złego nawyku. Dzięki wiedzy, jaką zdobyłam podczas zajęć miałam okazję pomóc starszej pani, która prawdopodobnie z powodu odwodnienia straciła przytomność. Wiedziałam jak postępować, dzięki temu sytuacja została opanowana w dość krótkim czasie. Z całego serca polecam udział w zajęciach Szkoły Promocji Zdrowia, ponieważ uważam, że tak jak w moim przypadku mogą one wpłynąć na naszą jakość życia i całego naszego otoczenia. Z uśmiechem na twarzy co tydzień udaję się na wykłady z przekonaniem, że dowiem się czegoś bardzo pożytecznego – napisała jedna z uczennic, biorąca udział w zadaniu.

W czasie trwania zadania niejednokrotnie mieliśmy okazję zaobserwować, w jaki sposób realizacja treści programowych wpływała na kształcenie postaw uczniów. W czasie zajęć wykładowcy w zrozumiały sposób, często obrazowy, za pomocą różnych metod i technik nauczania, przekazywali uczniom wiedzę, którą młodzi ludzie będą mogli wykorzystać w przyszłości. Realizacja zadania pozwalała na kształcenie umiejętności wykraczających poza ramy przedmiotów szkolnych np. uczenia się, komunikowania się, pracy w zespole, kreatywnego rozwiązywania problemów, stosowania wiedzy w praktyce, rozwijania zdolności i zainteresowań, poszukiwania, porządkowania i przetwarzania informacji, rozwiązywania problemów i konfliktów.

Uczniowie, po wyjazdach edukacyjnych, dzielili się swoimi spostrzeżeniami:

– Wycieczka do Lasek odmieniła mnie całkowicie. Zrozumiałam, że w życiu nie liczy się uroda czy strój, ale dar jakim jest wzrok, który pozwala obserwować otaczający nas świat. Upór, ogromna siła walki z przeciwnościami losu oraz chęć do życia tych ludzi są wspaniałe. Wielu z nas nie dałoby rady i poddałoby się na samym początku pojedynku z chorobą, ale nie oni! Dlatego te dzieciaki są godne naśladowania.

Aby zachęcić młodzież do uczestnictwa w zajęciach tak układano plan, by tematyka była dobrana nie tylko według harmonogramu modułów, ale również aby była dopasowana do zajęć realizowanych podczas lekcji z biologii, chemii czy fizyki. Wiedza uczniów sprawdzana była z wykorzystaniem m. in. testów, prezentacji multimedialnych, konkursów wiedzy. Uczniowie otrzymywali certyfikaty, a na zakończenie każdego roku szkolnego wystawiono ocenę końcową z wpisem na świadectwie.

Istotna była też kreatywność wykładowców, którzy dobierając metody i techniki zajęć, brali pod uwagę temat, wiek uczniów i ich poziom wiedzy. Niejednokrotnie omawiane tematy były poparte wizytami np. w pracowniach diagnostycznych, wizytami w placówkach ochrony zdrowia na terenie Polski (np. w Krajowym Ośrodku Leczenia i Rehabilitacji Chorych na SM).

– Po pobycie w tym Ośrodku nasunęło mi się pytanie: Co osoby niepełnosprawne wnoszą w moje życie? Co daje mi ich obecność? Pochylając się nad ich chorobą, niepełnosprawnością fizyczną lub umysłową, zdaję sobie sprawę, jak cenną wartością jest zdrowie. Uświadamiam sobie, jak wiele w życiu mam – mogę chodzić, biegać, uczyć się, poznawać świat wszystkimi zmysłami. Ludzie niepełnosprawni dają mi również poczucie, że nieważne kim się jest, czy jest się zupełnie zdrowym człowiekiem, czy też nie, należy cieszyć się każdą chwilą życia, dziękować za nie, czerpać z niego jak najwięcej, dostrzec dobre strony – relacjonowała jedna z uczennic.

Po wizycie w Światowym Centrum Słuchu w Kajetanach uczeń napisał:

– Warto więc zadbać o zmysł słuchu, aby jak najdłużej pozwolił nam cieszyć się życiem, chronił nas i dostarczał wiedzy o otaczającym nas świecie. Nie jesteśmy w stanie wyobrazić sobie życia w całkowitej ciszy, a niewielki ubytek słuchu jest już dolegliwością, z którą należy walczyć. Jako uczeń Szkoły Promocji Zdrowia czuję wielką odpowiedzialność po takich wycieczkach edukacyjnych jak w Kajetanach, aby szerzyć i promować zdrowy styl życia. Jestem szczęśliwy, że mogę później w domu szerzyć wiedzę zdobytą na takich zajęciach i myślę, że to w jakimś stopniu wpłynie na zachowanie w mojej rodzinie czy najbliższym gronie znajomych.

Jak wynika ze sprawozdawczości przekazanej przez podmioty lecznicze, w ciągu 20 lat realizacji zadania pt.: „Program Szkoła Promocji Zdrowia” wzięło udział 13 420 uczniów. Realizatorami zadania, w latach 2000–2020 były: Specjalistyczny Szpital Wojewódzki w Ciechanowie, Wojewódzki Szpital Zespolony w Płocku, Mazowiecki Szpital Specjalistyczny im. dr J. Psarskiego w Ostrołęce, Mazowiecki Szpital Wojewódzki im. św. Jana Pawła II w Siedlcach Sp. z o.o., Mazowiecki Szpital Specjalistyczny w Radomiu Sp. z o.o., Mazowieckie Centrum Rehabilitacji „STOCER” Sp. z o.o. w Konstancinie –Jeziornie (Szpital Chirurgii Urazowej św. Anny w Warszawie) oraz Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie. Na realizację zadania pt.: „Program Szkoła Promocji Zdrowia” Samorząd Województwa Mazowieckiego w latach 2000–2020 wydatkował kwotę w wysokości 9 904 353,17 zł.

Podsumowując, realizacja celów zadania pt.: „Program Szkoła Promocji Zdrowia” odbywała się poprzez różnorodne formy, które charakteryzowały: nowatorstwo, innowacyjność, rozwijanie postaw twórczości, wykorzystanie nowoczesnych technik oraz oryginalnych metod pracy. Działalność innowacyjna, kreatywna i twórcza w obszarze zadania stworzyła warunki lepszego rozwoju społeczności szkolnej we wszystkich obszarach zdrowia. Wykształciła postawy prozdrowotne. Skłoniła do nabycia odpowiednich umiejętności dbania o własne zdrowie, poprzez aktywność ruchową, dbanie o bezpieczeństwo i dobre samopoczucie. Zmotywowała też uczniów do rozwijania aktywności twórczej poprzez udział w różnorodnych twórczych formach realizacji celów zadania (np. projekty, konkursy, akcje prozdrowotne). Zaangażowała również do aktywności i kreatywności uczniów poprzez stosowanie metod aktywizujących podczas realizacji zadania oraz wykorzystywanie własnych pomysłów w zakresie działań związanych z dbaniem o własne zdrowie.

Wykorzystując narzędzia w postaci anonimowej ankiety samooceny analizującej uzyskany poziom wiedzy i umiejętności uczestników zadania – uczniów klas trzecich, stwierdzono, że 100 procent uczniów zdobyło wiedzę w zakresie prozdrowotnego stylu życia, 80 procent uczniów odpowiedzialnie postępuje wobec świata, przyrody, samego siebie i innych ludzie, 90 procent uczniów rozumie własny rozwój fizyczny, psychiczny i intelektualny, 70 procent uczniów podjęło praktyczne działania na rzecz innych ludzi, 60 procent uczniów podjęło wolontariat, 100 procent uczniów zdobyło wiedzę o funkcjonowaniu szpitala oraz o prawach i obowiązkach pacjenta, 80 procent uczniów zdobyło umiejętności paramedyczne, 80 procent uczniów zainteresowało się medycyną, ekologią, polityką społeczną i zdrowotną. Młodzież uczestnicząca w zadaniu to liderzy zdrowego stylu życia w swoich środowiskach. Realizacja zadania pt.: „Program Szkoła Promocji Zdrowia” była unikatowym przedsięwzięciem edukacyjnym w środowisku lokalnym[2].