Nadchodzi świetny czas, by wrócić do korzeni. Niech dopełni się magia świąt – pełna zapachu zielonego drzewka i bakalii, a przede wszystkim szczęścia i spełnienia. Mamy przepis na to, jak przedłużyć atmosferę wigilijnej nocy.

 

Powrót do przeszłości

„Sarmata z wiliją czekał obiadu aż do Gwiazdy. A zasiadłszy do stołu, jadł polewkę migdałową. Na drugie zaś danie szedł szczupak w szafranie. Dalej okoń, pączki tłusto, węgorz i liny z kapustą; karp sadzony z rodzenkami, na koniec do chrzanu grzyby i różne smażone ryby kończyły skromny posiłek”[1].

 

Taki suto zastawiony stół kusił, a wigilijna wieczerza była najlepszą nagrodą za całodniową głodówkę, której dawniej ściśle przestrzegano. Warto dotrwać do tego momentu choćby o suchym chlebie czy nędznym śledziu z wody. Tej „magicznej” nocy wyczekiwało się przez cały rok i od zawsze nasi prapradziadkowie przypisywali jej szczególne znaczenie, dlatego 24 grudnia całe rodziny obowiązkowo wykonywały pewne czynności, a innych się wystrzegały.

 

15 zasad tradycjonalisty

O tym, jak wiele jest zwyczajów świątecznych, świadczy choćby ich różnorodność na Mazowszu[2]. O czym pamiętać, by przeżyć święta zgodnie z tradycją i zapewnić dobrobyt?

 

1. Udekoruj dom

Pierwsze choinki pojwiły się w Polsce na przełomie XIX/XX w. Umieszczano na nich liczne ozdoby, ale tylko własnoręcznie wykonane! Zachęcamy do rodzinnej produkcji łańcuchów z bibuły czy papieru… Możemy też powiesić pod sufitem światy, a u stropów – podłaźniczki.

 

2. Pamiętaj o obrzucaniu owsem

Im więcej owsa było we włosach u panien, tym większe miały szanse na zamążpójście w najbliższych miesiącach.

 

3. Obwiąż drzewa powrósłami

Byśmy latem cieszyli się owocami i bogatymi plonami, obowiązkiem każdego gospodarza jest obwiązywanie drzew w sadzie powrósłami. To recepta na dobrobyt.

 

4. Obserwuj niebo i przyrodę

Wyraźna Droga Mleczna na niebie oznacza, że możemy być spokojni – czeka nas obfity rok. Na pewno nie zabraknie nam jaj. W ciągu najbliższych miesięcy przygotujmy się więc na podążanie za kurami jak za taśmą produkcyjną.

 

5. Przygotuj 12 postnych potraw

Zasiadając do wieczerzy, możemy zapomnieć o schabowych czy bigosie, ale i tak czeka nas istna królewska, choć postna, uczta. Stworzy ją 12 potraw z produktów z pola, sadu, ogrodu, lasu i wody. Nie możemy oprzeć się żadnej z nich. W innym przypadku pożegnajmy się z powodzeniem w najbliższej przyszłości.

 

6. Oddaj długi

Jeśli brakuje nam szklanki cukru czy oleju, pod żadnym pozorem nie prośmy o przysługę znajomych. Czas przed pierwszą gwiazdką jest też ostatnim dzwonkiem na rachunek sumienia i przypomnienie, czy na pewno oddaliśmy wszystkim pożyczone rzeczy. W przeciwnym razie dłużnikami będziemy również w kolejnym roku.

 

7. Pilnuj gości

Bądź czujny od najwcześniejszych godzin w dzień poprzedzający Boże Narodzenie. Przyszłość na nadchodzące miesiące zdradzi pierwszy gość. Najlepiej, gdyby próg najpierw przekroczył mężczyzna. Wróżba gwarantuje bogactwo przychówku w gospodarstwie.

 

8. Podziel się opłatkiem

Koniecznie zrób to, zanim zasiądziesz do wigilijnej wieczerzy. Kolorowym opłatkiem podziel się ze zwierzętami (wierzono, że w ten wieczór mogą przemówić do gospodarzy). Białym opłatkiem natomiast łamiemy się z bliskimi, składając życzenia przy wigilijnym stole. Trzeba pamiętać o tym, by żaden kawałek się nie zmarnował.

 

9. Uważaj na to, co mówisz

Słowa mają moc. Nie rzucaj więc ich na wiatr. Nasi przodkowie byli przekonani, że spełni się to, co wypowiedziane w Wigilię. Nie złorzecz nawet w myślach! Uśmiechnij się, a serce napełnij serdecznością.

 

10. Zaproś gości do pary

Zadbaj, by przy wigilijnym stole pojawiła się parzysta liczba osób – nietrzymanie się tej zasady – jak wierzono na dawnych mazowieckich dworach – oznacza, że któryś z biesiadników nie doczeka kolejnych świąt…

 

11. Pozostaw puste miejsce

Razem z biesiadnikami odłóżcie na talerzyk cząstki opłatka, który przełamiecie, życząc sobie zdrowia i powodzenia. To wyraz dzielenia się nim z duszami bliskich zmarłych, które nas nawiedzają.

 

12. Dmuchnij na siedzisko

W ten magiczny jedyny w roku wieczór wokół stołu gromadzą się bliscy zmarli. Trzeba więc uważać, by nie usiąść biednej duszyczce na kolanach. Stąd zwyczaj dmuchania na krzesło przed usadowieniem się na nim.

 

13. Nie wstawaj od stołu

Uczestnicy uroczystej wieczerzy świętują razem. Wspólnie więc zasiadają do posiłku i nie wstają aż do zakończenia spotkania. Złamanie tej zasady nie wróży niczego dobrego. Podobnie jak my, tak też będą robić kury – jeśli nie usiedzimy na miejscu, to i one będą spacerować, zamiast wysiadywać jajka.

 

14. Nie trwoń czasu na leżenie

Kto w Boże Narodzenie położy się na chwilę relaksu, spowoduje, że latem kłaść się będzie zboże w polu.

 

15. Po kolacji nie sprzątaj ze stołu

Gospodynie z tradycjami nigdy nie zabierały dań ze stołu tuż po kolacji. Być może licznymi smakołykami posilą się dusze zmarłych odwiedzające domostwa.

 

 

I najważniejsze – jaka Wigilia, taki cały rok! Uczyń wszystko, by magiczna atmosfera tej jedynej w roku nocy trwała każdego dnia. Zadbaj, by każdy czuł się wyjątkowo, a z pewnością dobro, którym podzielimy się z innymi, wróci z podwójną mocą. Cieszmy się z obecności bliskich i odkrywajmy korzenie. Niech dawne zwyczaje odżyją na nowo. Tak, tak. Ten moment właśnie nastał!

 

O czym każdy Mazowszanin wiedzieć powinien?

Podłaźniczki

To poprzedniczki choinek, którymi dekoruje się dom. Jak wyglądają? Tworzy je czubek jodły, świerka lub sosnowa gałąź, które zdobią jabłuszka, światy, a także ciasteczka, wstążki czy kolorowe bibuły. Poza funkcją dekoracyjną, miały one też chronić dom przed złymi mocami i obezwładniać rzucane uroki.

 

Światy

Zwane też jabłuszkami bądź opłatkami – są kulistymi, przestrzennymi ozdobami typowymi dla Mazowsza. Wiesza się je pod sufitem oraz na podłaźniczce, a wykonuje z różnokolorowych opłatków. Dawniej wierzono, że zapewniają one gospodarzom pomyślność w przyszłym roku.

 

Byśki

Pieczywo obrzędowe przygotowane z ciasta chlebowego. Mają formę figurek symbolizujących zwierzęta gospodarskie i leśne. Każdy gospodarz stawiał je na stole w świętym kącie i był przekonany, że im więcej ich przygotuje, tym lepiej się będzie wiodło domownikom.

 

Nowe latko

To druga forma wypiekanych figurek, które przedstawiają pasterza otoczonego ptakami umieszczonymi na kręgu (badź też innymi zwierzętami). Cieszyły się popularnością, bo przynosiły pomyślność w gospodarstwie oraz zapewniały liczny przychówek, szczęście i urodzaj na cały nadchodzący rok.

 

Propozycje mazowieckich instytucji kultury, które przybliżają zwyczaje świąteczne

Boże Narodzenie na Mazowszu

do 28 lutego

Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu

www.mwmskansen.pl

Zimą skansen prezentuje 10 wnętrz chałup z przełomu XIX i XX w. oraz wnętrza dworskie w wystroju bożonarodzeniowym. Wystawa przedstawia tradycje adwentowe, świąteczne oraz karnawałowe regionu.

 

Opowieść wigilijna

16 grudnia, godz. 13.00 i 16.00

Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Płocku

www.teatrplock.pl

Zapraszamy do poznania historii samotnego skąpca Scrooge’a, który każde Święta Bożego Narodzenia spędza w łóżku, wychodząc z założenia, że nie warto na nie marnować czasu ani pieniędzy. Pewnego zimnego, świątecznego wieczoru odwiedza go duch jego zmarłego przyjaciela, który zapowiada przybycie trzech kolejnych duchów. Dzięki nim Scrooge analizuje swoje postępowanie i próbuje zmienić przyszłość.

 

Koncerty noworoczne „Mazowsza”

13 stycznia, godz. 18.00,

14 stycznia, godz. 17.00

Sala widowiskowa PZLPiT „Mazowsze” w Otrębusach

www.mazowsze.waw.pl

Najpiękniejsze polskie kolędy i pastorałki w subtelnych aranżacjach oraz najbardziej efektowne choreografie z repertuaru Państwowego Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca „Mazowsze” im. T. Sygietyńskiego wykonywane w oryginalnych kostiumach z kilkunastu regionów Polski – na to może liczyć publiczność. Kolędowanie to jedna z najpiękniejszych polskich tradycji.

 

Konkurs „Sztuka ludowa inspiracją dziecięcej twórczości”. Rekwizyty obrzędowe, przedmioty dekoracyjne i prace plastyczne dotyczące Świąt Bożego Narodzenia i Karnawału

Prace należy dostarczyć do 10 stycznia

Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze, oddział Muzeum Wsi Radomskiej w Radomiu

www.muzeum-radom.pl

Zadanie konkursowe polega na przedstawieniu samodzielnie wykonanej pracy, np. kartki świątecznej, zabawki choinkowej, szopki, maski karnawałowej (kolędniczej) wraz z podaniem źródła inspiracji. To dobra okazja, by zapoznać się z tradycyjnym rękodziełem.

 

Szopki bożonarodzeniowe różnych kultur

do 4 lutego

Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie

www.muzeumciechanow.pl

Na wystawie zobaczymy 130 szopek z różnych krajów świata, m.in. z Polski, Niemiec, Norwegii, Meksyku, Peru i krajów afrykańskich. Szopki pochodzą ze zbiorów kieleckiego Muzeum Zabawek i Zabawy.

 

Koncert świąteczno-noworoczny

28 grudnia, godz. 17.00

Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie

www.muzeumciechanow.pl

W programie imprezy najpiękniejsze arie i duety z oper, operetek i musicali oraz pieśni. W nastrojową atmosferę wprowadzi konferansjer Andrzej Krusiewicz, a utwory zaprezentują Bogumiła Dziel-Wawrowska (sopran), Robert Dymowski (bas-baryton), Monika Polaczek-Przestrzelska (fortepian).

 

XIII Koncert noworoczny

1 stycznia, godz. 18.00

Filharmonia Narodowa w Warszawie

www.mteatr.pl

Mazowiecki Teatr Muzyczny imienia Jana Kiepury w Warszawie Nowy Rok powita z gośćmi koncertem, którego gwiazdą będzie światowej sławy śpiewak operowy José Cura. Wraz z tym argentyńskim tenorem na scenie wystąpią znakomici soliści: Aleksandra Kubas-Kruk (sopran), Iryna Zhytynska (mezzosopran) oraz Wojciech Gierlach (bas). Artystom towarzyszyć będzie orkiestra symfoniczna pod dyrekcją Maestro Mario De Rose. Razem wykonają najsłynniejsze arie operowe oraz przeboje operetkowe i musicalowe.

 

Ekspozycje bożonarodzeniowe

do 26 stycznia

Muzeum Wsi Radomskiej w Radomiu

www.muzeum-radom.pl

Aranżacje bożonarodzeniowe w zabytkowych chałupach i XVIII-wiecznym dworze z Pieczysk pokazują dawne dekoracje wnętrz, przyrządzanie potraw i sposób spędzania świąt, a także zmieniające się zwyczaje i estetykę. W muzealnych wnętrzach zobaczymy m.in. podłaźniki, ozdoby z opłatka oraz zestaw potraw na wigilijnych i świątecznych stołach.

 

Szopki Bożonarodzeniowe

do 6 stycznia

Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu

www.muzeum.edu.pl

Na wystawie zobaczymy m.in. szopki tradycyjne, krakowskie, figuralne, a także te z kolekcji kultur pozaeuropejskich: kongijską i nigeryjską. Atrakcją ekspozycji jest również kopia szopki z „Zielonego Balonika”, w której znajdują się figury Jacka Malczewskiego, Apolinarego Michalika, Karola Frycza i Lucjana Rydla.