Zanim na dobre pochłoną nas wiosenne porządki, grządki i inne aktywności, wykorzystajmy końcówkę zimy, by zrobić profilaktyczne badania. O tym, że zdrowie jest najważniejsze, przypominają nam obchodzone w lutym święta – Światowy Dzień Walki z Rakiem, Światowy Dzień Chorego, ale także Dzień Zakochanych.

 

Już 20 lat temu pomysłodawcy ustanowienia Dnia Walki z Rakiem kładli nacisk na podnoszenie świadomości, dążenie do zmniejszenia śmiertelności oraz edukację związaną z profilaktyką onkologiczną. Po dwóch dekadach słowa „nowotwór” czy „rak” wciąż budzą lęk i strach. Traktowane są jak wyrok, synonimy choroby przewlekłej, której leczenie wycieńcza organizm, często zabija. Na szczęście postęp medycyny daje dziś nadzieję nawet na całkowite wyleczenie z choroby. Aby to się jednak stało, musi być spełniony jeden, istotny warunek. Nowotwór musi być wcześnie wykryty i zdiagnozowany. Tu zaś nieustannie zawodzą dwa czynniki – profilaktyka, czyli nasze nawyki i przyzwyczajenia, oraz unikanie badań, a także ignorowanie pierwszych, niepokojących objawów raka.

 

---

Mariusz Mioduski
zastępca dyrektora ds. medycznych, Mazowiecki Szpital Wojewódzki im. Św. Jana Pawła II w Sielcach

Wiele osób trafia do lekarza zbyt późno, by doszło do skutecznego wyleczenia. Niestety, najczęściej badamy się dopiero wtedy, gdy nam coś dolega i zaobserwowaliśmy pewne objawy. Zapominamy, że w pewnym wieku przychodzi konieczność poddania się badaniom okresowym, chociażby kolonoskopii, gastroskopii, mammografii, USG piersi, cytologii, oznaczeniu tzw. markerów nowotworowych. One mogą nam uratować życie. A podpowiadając ich wykonanie swojemu mężowi, córce, sąsiadce, jesteśmy w stanie uratować życie innym.

---

Ograniczyć ryzyko

Nowotwory nie są chorobami dziedzicznymi, ale może być dziedziczona skłonność do takich zachorowań. Jeśli mamy tę cechę – odpowiedzialną za łatwość przemiany zdrowych komórek w komórki nowotworowe – to ryzyko zachorowania rośnie. Nowotwory tego typu stanowią 20 proc. zachorowań i ujawniają się przed 45. r.ż.

 

W 2018 r. w UE 1,4 mln osób zmarło na raka, a chorobę wykryto u 3 mln nowych chorych. Rak jest drugą najczęstszą przyczyną zgonów po chorobach sercowo-naczyniowych. W coraz większej liczbie krajów unijnych rak to główna przyczyna śmierci osób w wieku od 45 do 64 lat.

• Co 9 sekund jedna osoba w UE dowiaduje się, że ma raka.
• Do 2035 r. liczba zachorowań na raka może się podwoić oraz szacuje się, że około 40 proc. populacji zachoruje na raka w pewnym momencie swojego życia.
• Istnieje ponad 100 rodzajów raka[1].

„Europejski kodeks walki z rakiem” podaje, że połowy zachorowań na nowotwory można uniknąć dzięki stosowaniu kilku zasad[2]:

• Nie pal. Nie używaj tytoniu w żadnej postaci.
• Stwórz w domu środowisko wolne od dymu tytoniowego. Wspieraj politykę miejsca pracy wolnego od tytoniu.
• Utrzymuj prawidłową masę ciała.
• Bądź aktywny fizycznie w codziennym życiu. Ogranicz czas spędzany na siedząco.
• Przestrzegaj zaleceń prawidłowego sposobu żywienia:
  • jedz dużo produktów pełnoziarnistych,
  • roślin strączkowych, warzyw i owoców
  • ogranicz spożycie wysokokalorycznych produktów spożywczych (o wysokiej zawartości cukru lub tłuszczu) i unikaj napojów słodzonych
  • unikaj przetworzonego mięsa, ogranicz spożycie mięsa czerwonego i żywności z dużą zawartością soli.

• Jeśli pijesz alkohol dowolnego rodzaju, ogranicz jego spożycie. Abstynencja pomaga zapobiegać nowotworom.
• Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne (dotyczy to szczególnie dzieci). Chroń się przed słońcem, używaj produktów przeznaczonych do ochrony przeciwsłonecznej. Nie korzystaj z solarium.
• Chroń się przed działaniem substancji rakotwórczych w miejscu pracy. Postępuj zgodnie z zaleceniami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy.
• Dowiedz się, czy w domu jesteś narażony na naturalne promieniowanie spowodowane wysokim stężeniem radonu. Podejmij działania na rzecz zmniejszenia jego poziomu.
• Kobiety powinny pamiętać o tym, że:
  • karmienie piersią zmniejsza u matki ryzyko zachorowania na raka
  • hormonalna terapia zastępcza zwiększa ryzyko rozwoju niektórych rodzajów nowotworów. Ogranicz jej stosowanie.
• Zadbaj o to, aby twoje dzieci poddano szczepieniom ochronnym przeciwko:
  • wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (dotyczy noworodków)
  • wirusowi brodawczaka ludzkiego – HPV (dotyczy dziewcząt).
• Bierz udział w zorganizowanych programach badań przesiewowych w celu wczesnego wykrywania:
  • raka jelita grubego (zalecenie dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet)
  • raka piersi
  • raka szyjki macicy.

 

Jak wygląda sytuacja na Mazowszu?

Z „Map potrzeb zdrowotnych w zakresie onkologii dla województwa mazowieckiego”[3] wynika, że nowotwory złośliwe były drugą co do częstości przyczyną zgonów mieszkańców województwa mazowieckiego (podobnie jak w przypadku pozostałych województw). W latach 2011–2013 były one odpowiedzialne za 24,2 proc. ogółu zgonów mieszkańców województwa (25,4 proc. w przypadku mężczyzn, 22,8 proc. w przypadku kobiet) i były to wartości bardzo zbliżone do tych odnotowywanych dla Polski (odpowiednio 24,5 proc., 26 proc. i 22,8 proc.).

Najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet jest rak piersi. Stanowi około 23 proc. wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe u kobiet, a w 14 proc. przypadków prowadzi do zgonu. Szacuje się, że rocznie raka piersi rozpoznaje się u 1,5 mln kobiet na całym świecie, a około 400 tys. z nich umiera.

 

---

Elżbieta Lanc, członek zarządu województwa mazowieckiego

O znaczeniu badań profilaktycznych świadczą liczne akcje, które organizujemy wspólnie z naszymi szpitalami pod hasłem „białych sobót” czy pikników zdrowotnych. Wszystkie te eventy mają jeden wspólny mianownik – dotrzeć do jak największej liczby Mazowszan i nakłonić ich do zrobienia podstawowych badań. Samorząd Mazowsza finansuje ich organizację, bo przynoszą zamierzony efekt. Wielu mieszkańców wynik badania uspokaja, bo nie rejestruje uchybień. Są jednak przypadki, że pacjenci kierowani są do dalszej konsultacji, bo lekarze zaobserwowali pierwsze, nie dające jeszcze silnych objawów symptomy choroby. I właśnie te przypadki pokazują, że profilaktyka ma sens.

---

 

Samorząd kontra rak piersi

W ramach walki z tym rodzajem raka Samorząd Województwa Mazowieckiego opracował program, który ma objąć co najmniej 3,5 tys. mieszkanek Mazowsza[4]. Program wystartuje w II kwartale br. Głównym założeniem jest uzyskanie nie mniejszego niż 70 proc. poziomu wykonania badań mammograficznych z planowanej grupy docelowej. Ze świadczeń będą mogły skorzystać Mazowszanki w wieku 40–49 lat, u których występuje jeden z czynników ryzyka zdefiniowanych w programie (m.in. potwierdzona mutacja genu BRCA1 i BRCA2, obciążający wywiad rodzinny: rak piersi wśród członków rodziny, wystąpienie w przeszłości innych nowotworów, potwierdzone dokumentacją medyczną). To szansa na badanie również dla pań, które otrzymały wcześniej pisemne wskazanie do wykonania ponownej mammografii po 12 miesiącach z powodu obciążenia czynnikami ryzyka. Uczestniczki bezpłatnie przejdą badanie mammograficzne, wzbogacą wiedzę na temat profilaktyki, a dodatkowo będą mogły skorzystać z konsultacji lekarskiej. W przypadku nieprawidłowego wyniku mammografii, dostaną skierowanie do lekarza specjalisty, który ustali dalszy tryb postępowania.

Program będzie trwał przez 4 lata – do 2023 r. Na jego realizację samorząd Mazowsza przeznaczył 1 mln zł.

 

Samobadanie piersi – jak to się robi

Stojąc, trzema środkowymi palcami lewej ręki zbadaj prawą pierś. Okrężnymi ruchami zataczaj coraz mniejsze kręgi w kierunku sutka. Następnie uciskaj delikatnie pierś liniowymi i promienistymi ruchami od brodawki do obwodu piersi.

Weź sutek między kciuk i palec wskazujący. Ściśnij i obserwuj czy z brodawki wycieka wydzielina. Jeśli jesteś w trakcie laktacji, to normalne, że jest. W każdej innej sytuacji: trzeba to wyjaśnić.

Unosząc jedną rękę za głowę, drugą dłonią wykonuj badanie dołu pachowego.

W pozycji leżącej, pod lewy bark włóż poduszkę, a lewą rękę połóż za głową, badaj pierś tak jak w pozycji stojącej. Badanie wykonuj na obu piersiach.

Wstążka mocy

Różowa wstążka to symbol, emblemat, który dodaje kobietom otuchy w walce z rakiem piersi. „Dzięki różowej wstążce (która ma zasięg międzynarodowy) kobiety zwróciły uwagę na problem raka piersi. Zaczęto głośno mówić o badaniach, o samej chorobie i o niebezpieczeństwach z nią związanych. Wcześniej kobietom ciężko było o tym mówić i myśleć, gdyż uważały ten temat za wstydliwy”[5]. Różowy kolor jest najbardziej rozpoznawalny, ale niejedyny przypisany chorobie nowotworowej. Wszystkie nowotwory symbolizuje jasnofioletowa/lawendowa wstążka.

Zadanie na dziś

Przypinajmy wstążki, solidaryzujmy się z osobami dotkniętymi chorobą nowotworową, manifestujmy nasze zainteresowanie i chęć niesienia pomocy. Pamiętajmy, że prowadząc zdrowy styl życia, nie tylko poprawimy stan naszego zdrowia, ale mamy szansę zapobiec wielu chorobom. Nie zapominajmy też o badaniach profilaktycznych. Najlepszym prezentem, jaki my możemy dać swoim najbliższym i jakiego oni od nas oczekują, jest… nasza obecność.

 

 

Kalendarz badań profilaktycznych

 

Badania profilaktyczne pozawalają na wczesne wykrywanie chorób lub niekorzystnych tendencji. Są szansą na dłuższe, bardziej komfortowe i świadome życie. Badania profilaktyczne powinny być pierwszym punktem naszych postanowień noworocznych.

 

KOBIETY

20–30 lat  

Samobadanie piersi, między 6. a 9. dniem cyklu – raz w miesiącu.

Kontrola stomatologiczna oraz oczyszczenie zębów z osadu – raz na pół roku.

Badanie ginekologiczne i cytologia – raz do roku.

W przypadku obciążenia rodzinnego chorobami nowotworowymi – od dwudziestego roku życia, co pół roku usg. sutków, co roku mammografia.

Pomiar ciśnienia tętniczego oraz ogólne badanie u lekarza internisty – raz do roku.

Podstawowe badania profilaktyczne: morfologia, OB, stężenie glukozy we krwi oraz badanie ogólne moczu, RTG klatki piersiowej – raz na dwa lata.

Lipidogram, czyli pomiar stężenia cholesterolu we krwi oraz jego frakcji HDL i LDL, a także trójglicerydów – raz na pięć lat.

 

30–40 lat  

Samobadanie piersi – raz w miesiącu.

Kontrola stomatologiczna i czyszczenie zębów z osadu – raz na pół roku.

Badanie ginekologiczne i cytologia – raz na rok.

Pomiar ciśnienia tętniczego i ogólne badanie u lekarza internisty – raz do roku.

Lipidogram – raz na pięć lat. W przypadku chorób krążenia w rodzinie – co roku.

Podstawowe badania profilaktyczne: morfologia, OB, stężenie glukozy oraz ogólne badanie moczu i oraz USG piersi, a po 36. roku życia mammografia – raz na pięć lat.

USG przezpochwowe narządów rodnych – jednorazowo.

Kontrola wzroku u okulisty i badanie dna oka – raz na pięć lat. W przypadku wady wzroku zgodnie z zaleceniami lekarza.

 

40–50 lat  

Samobadanie piersi – raz w miesiącu.

USG przezpochwowe narządów rodnych, USG piersi i mammografia – raz na dwa lata.

Badanie poziomu hormonów tarczycy – jednokrotnie.

Badanie stomatologiczne i czyszczenie zębów z osadu – raz na pół roku.

Podstawowe badania profilaktyczne (morfologia, OB, poziom glukozy we krwi i ogólne badanie moczu) oraz badanie ginekologiczne i cytologia – raz w roku.

Lipidogram (cholesterol, frakcje, trójglicerydy) – raz na dwa lata (jeśli kobieta jest obarczona rodzinnie ryzykiem miażdżycy i chorób krążenia, ma nadwagę lub pali papierosy, lipidogram trzeba robić co roku).

Kontrola wzroku u okulisty i badanie dna oka oraz ciśnienia śródgałkowego – raz na dwa lata.

EKG czyli elektrokardiogram – raz na trzy lata.

RTG klatki piersiowej – raz na pięć lat (kobiety palące papierosy – co roku).

Gastroskopia – raz na pięć lat.

 

50 plus  

Badanie okulistyczne (badanie dna oka, pomiar ciśnienia śródgałkowego) – raz w roku.

Badanie stomatologiczne i czyszczenie zębów z osadu – raz na pół roku.

Badanie poziomu hormonów tarczycy – co roku.

Badanie ginekologiczne i cytologia oraz USG narządów rodnych – raz do roku.

Elektrokardiogram – raz do roku.

Podstawowe badania profilaktyczne (morfologia, OB, stężenie glukozy we krwi oraz ogólne badanie moczu), a także lipidogram – raz w roku.

Mammografia – raz na dwa lata.

Kolonoskopia, czyli badanie endoskopowe jelita grubego – raz na pięć lat.

Badanie densytometryczne (gęstości kości) – raz w ciągu dziesięciolecia.

Oznaczenie poziomu hormonów płciowych we krwi – raz na kilka lat.

 

MĘŻCZYŹNI

20 plus  

Badania stomatologiczne – co pół roku,

Pomiar ciśnienia tętniczego krwi – raz w roku.

Morfologię z rozmazem i OB – raz w roku (na wypadek anemii, za małej ilości płytek krwi, stanów zapalnych w organizmie, nowotworów hematologicznych).

Samobadanie jąder (raz w miesiącu).

Badanie jąder przez lekarza (pod kątem raka jądra) – co 3 lata.

Badania okulistyczne – co 3 do 5 lat (a w zależności od potrzeb, jeżeli pojawiają się problemy z widzeniem).

Pomiar poziomu glukozy we krwi – raz na 3 lata (w celu wykrycia nieprawidłowego poziomu glukozy).

Pomiar poziomu elektrolitów we krwi (potas, sód, magnez, fosfor, wapń) – raz na 3 lata (ewentualne niedobory w organizmie powodujące np. przemęczenie, drżenie mięśniowe, nadciśnienie).

Elektrokardiogram (EKG) – co 3 lata (praca serca, arytmia, stany lękowe).

USG jamy brzusznej – co 3 do 5 lat.

Badanie proktologiczne (w przypadku mężczyzn będących w grupie ryzyka chorób prostaty)

 

po 30 r.ż.  

Do pakietu badań zalecanych po 20. roku życia, mężczyźni po 30. roku życia powinni wykonywać dodatkowe badania:

Pomiar poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi – raz na 5 lat.

Badanie słuchu – raz na 5 lat.

Badanie prostaty (w przypadku mężczyzn pozostających w grupie ryzyka chorób gruczołu krokowego).