Mazowsze serce Polski nr 12/20

Wieczerza ze świekrą

2020.12.07 07:15 , aktualizacja: 2020.12.17 12:25

Autor: Agnieszka Bogucka, Wprowadzenie: Agnieszka Bogucka

Dwie ryciny ze starodruku przedstawiające staropolskie nazwy członków rodziny Nazw jest tyle i są tak...

Tegoroczne świąteczne spotkania będą podlegać ograniczeniom frekwencyjnym. Ale i tak daleko byłoby im do uroczystych staropolskich biesiad, podczas których zasiadało kilkadziesiąt osób najbliższej rodziny, m.in. dziewierze, jątrwie i świeście…

 

Wbrew pozorom te dziwaczne miana to nie nazwy ryb podawanych w wigilię. Takimi nazwami określano stopień pokrewieństwa lub powinowactwa.

 

Dużo i pogmatwane

Współcześnie również mamy rzeczowniki wyrażające stopień zależności pomiędzy krewnymi, ale jest ich mniej i na pewno nie są aż tak wyrafinowane językowo. Na przykład szwagier to zarówno brat żony, jak i mąż siostry. Szwagierka to również siostra męża, ale też siostra żony. W sumie i tak nieźle, bo w czasach bohaterów „Potopu” mielibyśmy oddzielne nazwy dla każdego, różniące się dodatkowo płcią osoby, wobec której tę relację określamy. Już sama definicja brzmi zawile, a przecież jeszcze nie dotarliśmy do sedna, czyli do samych nazw.

Oczywiście jesteśmy w stanie rozszyfrować część dawnych określeń koligacji rodzinnych, bo zarówno rodziciel, jak i siestrzan czy stryjna kojarzą się jednoznacznie i brzmią podobnie do nazw współczesnych.

Jednak jest cała grupa wyrazów używanych w dawnej Rzeczypospolitej, które obecnie – gdybyśmy próbowali rozszyfrować je metodą skojarzeń lub logicznych powiązań – zapędzilibyśmy się w kozi róg. Paszenog? To brzmi jak nazwa stawonoga. Pośladek? Niby oczywiste, jednak nie. Ten pierwszy to szwagier, a drugi – potomek.

 

Pociotek przetrwał

Wiele ze staropolskich nazw używanych jest, czasem z jedynie niewielkimi modyfikacjami, do dziś.  We współczesnym języku funkcjonuje słowo pociotek. Jest to jakiś daleki krewny, a właściwie osoba o nieustalonej koligacji. W staropolszczyźnie był to kuzyn, czyli syn ciotki, a więc ktoś dosyć bliski. Dla dopełnienia obrazu dodajmy, że mąż ciotki nazywany był pociotem.

Co jeszcze przetrwało przez stulecia? Brat ojca to stryj, a brat matki to wuj. Z kolei dzieci siostry to siostrzenica i siostrzeniec, a dzieci brata – synowiec i synowica (dla mężczyzny) lub bratanek i bratanica (dla kobiety). Dziad i babka zostali dziś zmiękczeni do dziadka i babci.

 

Staropolskie drzewo genealogiczne

  • matka żony - teściowa
  • ojciec żony - teść
  • matka męża - świekra
  • ojciec męża - świekier
  • siostra męża - zełwa
  • mąż siostry męża - zełwin
  • siostra żony - świeść
  • mąż siostry żony - paszenog
  • brat męża - dziewierz
  • żona brata męża - jatrew
  • brat żony - szurzyn
  • żona brata żony - szurzyna
  • żona syna - snecha
  • mąż córki - zięć
  • mąż siostry - swak
  • żona brata - bratowa

 

 

 

 

 

 

 

Liczba wyświetleń: 68

powrót