Od wielu wieków Mazowsze jest centralną dzielnicą, a od czterech stuleci – siedzibą stolicy Polski. Z Mazowszem związane są najważniejsze wydarzenia z historii Polski. 
 

„Geografia polski ponosi winę za jej dzieje. Zamknięta jak w pułapce w środku Niziny Północnoeuropejskiej, pozbawiona naturalnych granic prowadziła z Niemcami i Rosja nierówną walkę o przetrwanie” – pisał brytyjski historyk Norman Davies w swojej książce „Boże igrzysko. Historia Polski.” Słowa te dotyczą szczególnie historii Mazowsza.

Ziemie mazowieckie wchodzą w skład terytorium Polski od X w., od czasów księcia Mieszka I. Ten władca państwa Piastów ze stolicą w Gnieźnie przyjął w 966 r. chrzest - Polska znalazła się w kręgu cywilizacji zachodnioeuropejskiej i alfabetu łacińskiego. Mazowsze nie należało wówczas do najważniejszych dzielnic kraju. Wielka polityka dynastii Piastów koncentrowała się najpierw wokół Poznania, a później Krakowa.

W 1526 r. wszystkie ziemie wchodzące w jego skład weszły do Korony i znalazły się pod panowaniem dynastii Jagiellonów. Dla Polski był to „złoty wiek”. XVI – wieczna Rzeczpospolita Obojga Narodów była unią dwóch państw: Polski (Korony) i Litwy. Wykształcił się wówczas szczególny w Europie ustrój polityczny – demokracja szlachecka, z duża ilością swobód dla szlachty i obieralnym monarchą. Stan szlachecki był w Polsce wyjątkowo liczny (10 proc. wszystkich obywateli), a ostoją drobnej szlachty było zwłaszcza Mazowsze. Region korzystał z położenia na skrzyżowaniu szlaków handlowych, zwłaszcza na intratnym handlu zbożem.

Dzięki centralnemu położeniu Mazowsze zaczęło także pełnić funkcje administracyjne. W XVI w. w Warszawie zaczęły zbierać się sejmiki: zjazdy szlachty. W 1596 r. król Zygmunt III Waza przeniósł siedzibę dworu królewskiego z Krakowa do Warszawy. W XVIII w. w stolicy mieszkała już połowa ludności Mazowsza.

W wyniku zaboru ziem przez sąsiadów w 1795 r. Polska znikła z mapy Europy. Mazowsze znalazło się pod panowaniem Prus i Austrii. W 1807 r. na mocy traktatu Napoleona z Rosją z części Mazowsza powstało Księstwo Warszawskie. W 1815 r. mazowieckie ziemie weszły w skład Królestwa Polskiego i znalazły się pod panowaniem Rosji. Po klęsce kolejnych powstań narodowych (1830 – Listopadowe i 1863 – Styczniowe) odrębność Królestwa uległa całkowitej likwidacji. Warszawa i całe Mazowsze pozostały ostoją polskości i miejscem gdzie kształtowała się współczesna polska tożsamość.

Jako niepodległe państwo Polska wróciła na mapę Europy w 1918 r. W 1920 r. w bitwie pod Radzyminem, zwanej także „cudem na Wisłą”, polskie wojska zatrzymały posuwającą się na zachód armię radziecką. W tym czasie Mazowsze i Warszawa rozwijały się dynamicznie. W latach 1918 – 1939 liczba ludności w regionie wzrosła o 70 proc. Szczególnie szybko rozwijała się Warszawa, pełna uroku i elegancji. Podobnie jak inne regiony Polski, Mazowsze zamieszkiwała ludność niejednorodna: w ówczesnej Polsce 1/3 obywateli stanowiły mniejszości etniczne.

1 września 1939 r. Polskę zaatakowały hitlerowskie Niemcy, a 17 września – ZSRR. Zniszczone w wyniku bombardowań Warszawa oraz Mazowsze znalazły się pod okupacją niemiecką. W Warszawie stworzone zostało getto dla ludności żydowskiej, a w Treblince – obóz zagłady. Setki Polaków zginęło w więzieniu na Pawiaku lub zostało wywiezionych do niemieckich obozów koncentracyjnych. Po Powstaniu Warszawskim w 1944 r. Warszawa została niemal zrównana z ziemią. Skala wojennych zniszczeń była tak wielka, że zastanawiano się, czy będzie możliwie odtworzenie stolicy Polski w tym mieście.

Po II wojnie światowej Polska stała się krajem zależnym od Związku Radzieckiego. Na Mazowszu ulokowano wiele fabryk, m.in. Hutę Warszawa i Petrochemię w Płocku. Region wzmocnił swoją pozycję centralnego regionu Polski, zachowując zarazem rolniczy charakter i unikając uprzemysłowienia na duża skalę.

W 1989 r. oczy świata znów skierowały się na Warszawę. W wyniku zapoczątkowanej przez „Solidarność” pokojowej rewolucji odbyły się obrady „Okrągłego stołu”. W ich efekcie w Europie skończyła się zimna wojna, a w krajach środkowoeuropejskich powstały demokratyczne rządy. Dzięki rozpoczętym przez „plan Balcerowicza” reformom Polska stała się krajem gospodarki rynkowej. W 1999 r. Polska stała się członkiem NATO, współtworząc światowy system bezpieczeństwa a od 2004 r. jest członkiem Unii Europejskiej.

Mazowsze szybko wykorzystało szanse wynikające z historycznych przemian i zostało liderem transformacji politycznej i gospodarczej. Pozostając najważniejszym administracyjnie regionem Polski, jest dziś zarazem dla wielu przybyszów miejscem pierwszego kontaktu ze współczesną Polską.