Przeprowadzona przed 10 laty reforma samorządu terytorialnego i wprowadzenie jego trójstopniowej organizacji były znaczącymi dla rozwoju kraju zmianami – także na arenie europejskiej. Mijająca dekada jest więc doskonałym momentem do podsumowania dotychczasowej działalności samorządów i wyznaczenia kierunków dalszego ich funkcjonowania.

Z okazji jubileuszu rozpoczęła się dziś – 27 listopada br., w Pułtusku dwudniowa konferencja: „10 lat samorządu województwa – dokonania i perspektywy”. W pierwszym dniu spotkania uczestniczyli m.in.: przedstawiciele Samorządu Województwa Mazowieckiego: Robert Soszyński – Przewodniczący Sejmiku, Marszałek Adam Struzik, Wicemarszałkowie Stefan Kotlewski i Ludwik Rakowski oraz Członkowie Zarządu: Waldemar Roszkiewicz i Piotr Szprendałowicz, przedstawiciele Rządu RP: Grzegorz Schetyna – Wicepremier, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, Grażyna Henclewska – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Gospodarki i Adam Leszkiewicz – Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz samorządowcy z terenu całego województwa.

Podsumowana została dotychczasowa działalność samorządów oraz ich osiągnięcia i perspektywy. Przeanalizowano także miejsce samorządu wojewódzkiego w systemie ustrojowym państwa i omówiono wyzwania dla samorządów związane z długookresowymi strategiami rozwoju regionalnego, a także gospodarkę przestrzenną samorządu.

Jubileuszowe spotkanie stało się również okazją do wręczenia medali Pro Masovia osobom, które swoją działalnością na rzecz Województwa Mazowieckiego wybitnie przyczyniły się do gospodarczego, kulturalnego lub społecznego rozwoju Mazowsza i piastują swoje funkcje od początku istnienia samorządu powiatowego. Medale z rąk Marszałka Adama Struzika odebrali: Starosta Płocki Michał Boszko, Starosta Zwoleński Jerzy Koziński, Starosta Ostrołęcki Stanisław Kubeł, Starosta Przasnyski Zenon Szczepankowski, Starosta Żuromiński Janusz Welenc oraz Przewodniczący Rady Powiatu Mińskiego Sylwester Tomasz Zbrzezny.
Medalem Pro Masovia wyróżniona została również Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Reforma z 1998 r. stanowiła i nadal stanowi zjawisko o charakterze szczególnym – po zaledwie siedmioletnim doświadczeniu związanym z funkcjonowaniem jednoszczeblowego samorządu lokalnego – opartego na gminie, wprowadzono jego trójstopniowy podział. Zgodnie z zamysłem reformy powołane zostały nowe samorządowe województwa, powiaty i gminy. W wyniku ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa zapoczątkowano jakościowe zmiany roli i pozycji polskich województw. Dokonano przekształcenia 49 województw w 16 regionów. Duże województwa mogły przejąć więcej obowiązków i kompetencji od władzy centralnej. Równocześnie zaczęły stanowić realną konkurencję dla podobnych regionów w jednoczącej się Europie, a po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej zaczęły być równorzędnym partnerem we wspólnych przedsięwzięciach.

Polskie prawo dało regionom wiele narzędzi do wypełniania polityki rozwoju. Strategia i Plan Zagospodarowania Województwa określiły kierunki działań i inwestycji, które były później realizowane poprzez takie instrumenty, jak: kontrakty wojewódzkie, Wojewódzki Program Rozwoju Regionalnego Mazowsza na lata 2001-2006, Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006, Regionalny Program Operacyjny 2007-2013, czy autorski Samorządowy Instrument Wsparcia Rozwoju Mazowsza 2007 i 2008.

Dotychczasowy okres rozwoju województwa mazowieckiego pozwolił na rozwiązanie wielu problemów ważnych dla jego mieszkańców. Głównie dotyczyło to infrastruktury – w szczególności dróg i przewozów regionalnych, zdrowia, edukacji, bezpieczeństwa, warunków życia na obszarach wiejskich, kultury i dziedzictwa narodowego, gospodarki wodnej, a przede wszystkim rynku pracy oraz innych sfer życia.

Mazowsze jest jednym z najszybciej rozwijających się regionów. Średnioroczny wzrost wskaźnika PKB per capita do 2005 r. w regionie przekraczał 6%, natomiast w samej Warszawie osiągnął niemalże 8% i okazuje się, że był to najwyższy wzrost spośród wszystkich metropolii państw OECD. Zjawisko to jest jednak niepokojące, ponieważ wewnątrz Mazowsza rozwój jest coraz bardziej nierównomierny, np. stopa bezrobocia waha się w przedziale od 3% w Warszawie do ok. 20% w Radomiu. Podobnie zróżnicowany jest Produkt Krajowy Brutto. Pogłębiające się różnice pomiędzy metropoliami i słabymi obszarami rolniczymi stanowią wielkie wyzwanie dla polityki zrównoważonego rozwoju regionu i państwa oraz osiągnięcia wysokiej konkurencyjności. Na Mazowszu w minionym dziesięcioleciu samorząd województwa uznał właśnie takie priorytety za nadrzędne w polityce regionalnej.

Polityka Mazowsza skupiona jest na podnoszeniu spójności między Warszawą a pozostałą częścią województwa. Wiąże się to przede wszystkim z rozwojem komplementarnej infrastruktury transportowej regionu. Ukierunkowanie działań na poprawę komunikacji spowodowało powołanie i stały rozwój spółki samorządowej „Koleje Mazowieckie”. Zmiany te zaowocowały zdecydowaną poprawą jakości przewozów kolejowych i częstotliwości tych połączeń, zakupem nowego taboru oraz wzbogaceniem oferty przewozowej. Samorząd województwa wraz z władzami Warszawy sukcesywnie rozszerza strefę wspólnego biletu kolejowego ZTM i KM.

W ciągu ostatnich kilku lat samorząd województwa nieustannie zabiega o dobrą dostępność regionu. Projekt utworzenia nowego lotniska w Modlinie znalazł się na liście projektów kluczowych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007-2013. We wrześniu br. została podpisana wstępna umowa na jego realizację. Ponadto Mazowsze zawarło porozumienie z województwem łódzkim w sprawie utworzenia Centralnego Krajowego Portu Lotniczego. Samorząd województwa co roku przeznacza środki z budżetu województwa także na modernizację dróg wojewódzkich oraz powiatowych i gminnych. Działania te przyczyniły się do lepszej przepustowości sieci drogowej i lepszej dostępności jednego z największych węzłów transportowych w Polsce.

Polityka równomiernego rozwoju Mazowsza realizowana jest m.in. poprzez Samorządowy Instrument Wsparcia Rozwoju Mazowsza, za który w tym roku Samorząd Województwa Mazowieckiego został nagrodzony przez międzynarodowy Kongres Lokalnych i Regionalnych Władz Rady Europy „Promocja Społecznej Spójności poprzez Rozwój Gospodarczy”. Jest to pionierski program pomocowy w skali całego kraju opracowany przez samorząd województwa. W ramach jego dwóch edycji w 2007 i 2008 roku na pomoc dla gmin i powiatów przeznaczono z budżetu województwa łącznie 310 mln zł. W programie tym jedynie na wspieranie rozwoju powiatowej i gminnej infrastruktury drogowej przeznaczono 160 mln zł – przeszło 50% środków programu, na pozostałe działania: wsparcie potencjału rozwojowego – 20% środków, wsparcie budowy wodociągów i kanalizacji – 12%, natomiast 16% na infrastrukturę oświatową i sportową.

Dążąc do wzrostu konkurencyjności gospodarki regionu, samorząd województwa trzy lata temu powołał Agencję Rozwoju Mazowsza. Jest to spółka prawa handlowego, której samorząd województwa jest jedynym akcjonariuszem. Agencja opracowuje i realizuje projekty skierowane na rozwój przedsiębiorczości regionu – wspiera rozwój małych i średnich przedsiębiorstw poprzez edukację i szkolenia, udziela wsparcia organizacyjnego i administracyjnego. Centrum Obsługi Inwestora działające w Agencji zapewnia skuteczną realizację procedur inwestycyjnych oraz aktywnie współpracuje z mazowieckimi firmami. Szeroka i rozbudowana sieć kontaktów umożliwia Centrum odgrywanie roli pośrednika pomiędzy przedsiębiorstwami w kraju i zagranicą. Tak ukierunkowana polityka powoduje, że obecnie Mazowsze znajduje się w wiodącej grupie regionów, które przyciągnęły największy kapitał inwestycyjny. Według danych Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych, najważniejszymi czynnikami wpływającymi na rozwój Mazowsza jako miejsca do ulokowania inwestycji są oprócz stosunkowo niskich kosztów pracy, potencjału siły nabywczej, właśnie przyjazne środowisko biznesowe oraz rosnąca integracja z gospodarką światową.

W celu stałej poprawy innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw w regionie oraz ich efektywności ekonomicznej powołano także takie spółki, jak: Mazowiecki Fundusz Poręczeń Kredytowych i Mazowiecki Regionalny Fundusz Pożyczkowy. Fundusz pożyczkowy udziela atrakcyjnie oprocentowanych pożyczek dla osób zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą oraz działających mikro i małych przedsiębiorstw.

Samorząd województwa wspólnie z Ministrem Gospodarki i Komisją Europejską organizuje przedsięwzięcie pn. Europejska Nagroda Przedsiębiorczości, celem którego jest wyróżnienie najciekawszych inicjatyw i projektów promujących przedsiębiorczość w skali Unii Europejskiej oraz prezentacja dobrych praktyk i polityki w tej sferze.

Samorząd województwa wspiera także działalność kulturalną w regionie, ustanawiając m.in. nagrody przyznawane za szczególne osiągnięcia. Nagroda im. Cypriana Kamila Norwida, która wręczana jest od 1999 r., krzewi osiągnięcia w dziedzinie literatury, muzyki, teatru i sztuk plastycznych. Przedsięwzięcie to ma na celu promocję kultury oraz artystów i twórców, którzy szczególnie przyczynili się do rozsławienia dorobku kulturalnego Mazowsza. Ponadto rokrocznie przyznawane jest inne odznaczenie – Nagroda Marszałka, traktowane jako jedno z najbardziej prestiżowych wyróżnień na Mazowszu za najwybitniejsze dokonania w dziedzinie kultury, nauki, organizacji życia społecznego i gospodarki.

Dziesięciolecie funkcjonowania samorządów w Polsce to jednak dobry moment, aby omówić trudności, z jakimi borykają się wspólnoty samorządowe. Można je sklasyfikować w trzech podstawowych grupach.

Pierwsza z nich obejmuje problemy o charakterze ustrojowym – brakuje jednolitego rozgraniczenia kompetencji wykonywanych przez terenową administrację rządową i samorząd terytorialny. Jednostki organizacyjne obejmujące zadania o podobnym zakresie funkcjonują równolegle w terenowej administracji rządowej i w administracji samorządowej województwa. Dublowanie się struktur organizacyjnych i częste pokrywanie się szczegółowych kompetencji administracyjnych powinno być oceniane jako z jednej strony niezgodne z prawem (skoro kompetencja może być wykonywana na poziome samorządowym, powinna być tam przekazana zgodnie z zasadą pomocniczości), z drugiej zaś jako stanowiące naruszenie obowiązku gospodarnego zarządzania środkami publicznymi.

Druga grupa problemów związana jest z zasadami finansowania działalności samorządu – w szczególności z funkcjonowaniem systemu przesunięć dochodowych pomiędzy samorządami terytorialnymi, w których pośredniczy państwo. Pomoc w wykonywaniu zadań publicznych musi być prosta i czytelna. Nie może być tak, że administracja państwowa sztucznie wyrównuje szanse rozwojowe poprzez dysponowanie środkami samorządowymi. Prowadzi to do nieefektywnej alokacji zasobów oraz uniemożliwia inwestycje infrastrukturalne samorządom, na obszarze których dochód został wygenerowany. Oparcie zasad finansowania na „janosikowym” sprawia, że tworzą się negatywne bodźce rozwojowe dla samorządów. Zaznacza się zatem konieczność opracowania spójnego systemu finansowania i wydatkowania środków publicznych.

Trzecią grupę problemów stanowi dążenie władz centralnych do wprowadzania istotnych zmian w działalności samorządów, co prowadzi do niepewności prawnej. Ponadto tworzenie projektów ustaw ingerujących w ustrój i zasady działania jednostek samorządu terytorialnego w oderwaniu od ich opinii i propozycji, może zaprzepaścić wysiłki osób zaangażowanych w działalność samorządową.

Istnieje kilka ważnych postulatów, które powinny zostać spełnione, aby samorządy w Polsce nadal pomyślnie się rozwijały.
Przede wszystkim powinny zostać zachowane dotychczasowe rozwiązania ustrojowe samorządu terytorialnego. Samorządy wojewódzkie winny być samorządowymi regionami. Nie powinny się także zmieniać istniejące rozwiązania dotyczące wyborów zarządu na poziomie powiatów i województw.

Poza tym ważne jest wykorzystanie przychylnego klimatu ze strony władz centralnych deklarujących chęć decentralizacji i przeprowadzenia przeglądu kompetencji, które mogą być przekazane samorządom z poziomu terenowej administracji rządowej.

Ponadto należy uzdrowić i uprościć zasady finansowania działalności samorządów, w szczególności poprzez likwidację „janosikowego”. Jedną z podstawowych funkcji samorządu jest realizacja zadań publicznych na rzecz wspólnoty mieszkańców. Potrzebne są więc możliwości, również finansowe, podejmowania działań prorozwojowych. Finansowanie jednostek samorządowych niedysponujących wystarczającymi dochodami powinno znajdować się w gestii organów państwa, zapewniając tym samym silniejszą kontrolę nad środkami. Dzisiejsze „janosikowe” powinno być wykorzystywane na politykę wyrównywania rozwoju wewnątrz regionów, jak również w przypadku Warszawy na politykę miejską i metropolitalną.

 

Tylko silne samorządy mogą być partnerami dla władzy centralnej i innych regionów Wspólnoty Europejskiej.