Decyzje podjęte podczas sesji Komitetu Stałych Przedstawicieli Rządów Państw Członkowskich przy Unii Europejskiej (COREPER) 16 listopada w Brukseli otworzyły nowy etap prac nad budżetem Unii Europejskiej na lata 2021–2027.

Podczas sesji COREPER kompromisowy tekst Rozporządzenia w sprawie uwarunkowania funduszy unijnych od przestrzegania praworządności został potwierdzony większością kwalifikowaną państw członkowskich (25 państw „za”). To oznacza, że przepisy, które wiążą wszystkie unijne fundusze z zasadami praworządności, wejdą w życie od 1 stycznia 2021 r. Przedstawiciele Polski i Węgier opowiedzieli się przeciw. W kolejnych głosowaniach – w wyniku zastrzeżeń wniesionych przez Polskę i Węgry – państwa członkowskie nie osiągnęły wymaganej jednomyślności w sprawie wieloletniego budżetu UE oraz decyzji o zasobach własnych UE, który jest konieczny dla ustanowienia funduszu odbudowy po koronawirusie. Rozmowy w tej sprawie będą kontynuowane podczas szczytu Unii Europejskiej w czwartek 19 listopada (w trybie wideokonferencji).

Porozumienie polityczne Prezydencji niemieckiej

W listopadzie 2020 r. Prezydencja niemiecka w Radzie osiągnęła porozumienie polityczne w rozmowach służących uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego na następne wieloletnie ramy finansowe, czyli długofalowy budżet Unii Europejskiej na lata 2021–2027. Porozumienie osiągnięto po intensywnych konsultacjach z Parlamentem i Komisją trwających od końca sierpnia tego roku. Wypracowane porozumienie w sprawie budżetu otrzymały teraz do zatwierdzenia państwa członkowskie. Akceptacja dla budżetu UE wymaga jednomyślnej zgody wszystkich państw członkowskich.

Uwarunkowanie funduszy unijnych od przestrzegania praworządności

W ramach tego porozumienia politycznego niemiecka prezydencja przedstawiła także Rozporządzenie w sprawie ochrony budżetu Unii, zawierające nowy mechanizm mający chronić budżet UE poprzez wprowadzenie warunkowości związanej z praworządnością, czyli uzależnienia otrzymania środków unijnych przez państwo członkowskie od poszanowania praworządności. Dotyczy to w takim samym zakresie wszystkich 27 państw członkowskich UE.

Warunkowość ma chronić budżet UE poprzez wstrzymanie płatności z budżetu UE dla państw członkowskich, które nie przestrzegają praworządności. Unijny mechanizm ochrony praworządności zakłada, że jeśli Komisja Europejska uzna, że państwo członkowskie narusza prawo UE, może wszcząć postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, co może prowadzić do nałożenia sankcji finansowych przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości.

Jak pokazują badania Eurobarometru, praworządność to ważny temat dla Europejczyków. W sondażu przeprowadzonym w 2020 r., aż 77 proc. obywateli UE wyraziło poparcie dla koncepcji, zgodnie z którą Unia Europejska powinna przekazywać fundusze państwom członkowskim tylko wtedy, gdy rząd krajowy wdraża zasady praworządności i demokracji.

Plan Odbudowy dla Europy

Rok 2020 był czasem kluczowych decyzji dotyczących nowego okresu programowania 2021–2027, co dodatkowo zbiegło się w czasie z wybuchem pandemii Covid19. Zakres szkód dla gospodarki wywołanych koronawirusem osiągnął niespotykane dotąd rozmiary. Aby naprawić straty gospodarcze i społeczne wywołane pandemią COVID19, aby odbudować gospodarkę europejską oraz chronić i tworzyć miejsca pracy, Komisja Europejska zaproponowała kompleksowy Plan Odbudowy dla Europy. Ma on działać dwutorowo tj.: poprzez zwiększony długoterminowy budżet Unii Europejskiej 2021–2027 oraz wprowadzenie Instrumentu o nazwie Next Generation EU, który dodatkowo powiększy potencjał budżetu UE dzięki środkom pozyskanym na rynkach finansowych.

Podczas nadzwyczajnego szczytu w Brukseli 21 lipca przywódcy UE, uzgodnili budżet o łącznej wartości 1 bilion 824,3 mld EUR. Pakiet pomocowy, łączący Wieloletnie Ramy Finansowe (1 bilion 47,3 mld EUR) i nadzwyczajny instrument Next Generation EU (750 mld EUR), pomoże odbudować UE po pandemii Covid-19 i wesprze inwestycje w transformację ekologiczną i cyfrową.

Instrument Next Generation EU zostanie sfinansowany przez UE poprzez zaciągnięcie pożyczek na rynkach finansowych w oparciu o swój silny rating kredytowy. Te środki pieniężne będą przekazywane krajom członkowskim za pośrednictwem programów europejskich i zostaną spłacone z przyszłych budżetów UE – nie wcześniej niż w 2028 r. i nie później niż w 2058 r.

Wydłużenie procesu porozumienia

Z punktu widzenia województwa mazowieckiego należy zwrócić uwagę na kluczowość terminowości wypracowania porozumienia pomiędzy państwami członkowskim w sprawie Budżetu UE na lata 2021–2027. Opóźnienia w tym obszarze wpłynęłyby negatywnie na radzenie sobie przez samorządy z konsekwencjami kryzysu i ich przygotowanie na przyszłość.

Dla Polski w nowym budżecie Unii Europejskiej na lata 2021–2027 przewidziano około 123 mld euro dotacji (w tym 27 mld z Funduszu Odbudowy). Decyzje Polska i Węgier, podjęte na sesji COREPER 16 listopada w Brukseli, wstępnie zablokowały nowy wieloletni budżet UE i Fundusz Odbudowy, co oznacza wydłużenie procesu osiągnięcia w tych sprawach ogólnounijnego porozumienia.